Benim oğlum ekran okur, döner döner gene okur

-English abstract at the end-

Kızım da öyle. Bu hesapla artık herkes okuryazar. Öyleyse bir zamanlar aydınlarımızın en büyük sorun saydığı cehaleti yenmiş sayılır mıyız? Yoksa 21. yüzyılda yeni bir ‘cahil’ tanımına mı ihtiyacımız var?

Evet, halkımız hiçbir dönemde bugünkü kadar çok okumamıştı. Kadın erkek, çoluk çocuk, genç yaşlı yollarda, kafelerde, vapurlarda, parklarda, akla gelebilecek her yerde sürekli ekranlarından okuyan bir kitleyiz. O kadar çok okuyoruz ki, birbirimizle konuşacak vaktimiz kalmıyor.

Ümmilik geçmişi uzun, okuryazarlık dönemi ise kısa bir halkın çocukları olarak bayram etmemiz gerekmez mi?

“CAHİLLİK BAŞA BELA”

Halkın okuryazar olmaması 150 yıldır ülke aydınlarının baş şikayeti olagelmiştir. Çökmekte olan imparatorluğun, perişan ekonominin, askeri yenilgilerin ilk nedeni gösterilmiştir.

Çünkü denklem basittir: Okuma yazma bilmemek eşittir cehalet! Adam olmak için önce okuma yazmayı öğrenmek gerekir. Kutsal kitap bile ‘oku!’ öğüdüyle başlamamış mıdır?

Hayatı öğrenmenin, dünyayı ve ötesini anlamanın yolu okumaktan geçer!

Oysa bu yolda çok vakit kaybedilmiştir. Matbaanın imparatorluğa gelişi Müslüman kesim için 250 yıl gecikmiştir. Ondan sonra da nal toplanmıştır. 19. yüzyılın başında yüzde 2 olan okuryazarlık oranı yüzyılın sonunda ancak yüzde 10 dolaylarına çıkabilmiştir. 1928’de yapılan alfabe devrimine rağmen 1950’de ancak yüzde 45 dolayına kadar yükselebilmiştir.

Asıl artış 1960’lardan sonra sanayileşme ve kentleşme ile gerçekleşmiştir. . Kentler kırdan göçlerle şiştikçe bu oran 1990’larda yüzde 95’e kadar yükselmiştir.

Ancak, geleneksel sözlü yaşam tarzımıza uymadığından olacak, okumaya ayrılan zaman hiçbir zaman bir Almanya ya da Japonya düzeyine çıkmamıştır. Türkiye bir okuyan insanlar haline gelmemiştir.

Ta ki, dijital dönüşümle cep telefonları beyinlerimizin uzantısı haline gelene, yani son 20 yıla kadar! Dünya ile aramızdaki mesafe hazla kapanmıştır. Şimdi, tüm insanlık gibi bizim de gözümüz, aklımız, fikrimiz hep o ekrandadır!

Sürekli okuyoruz. Sabahleyin kalkar kalkmaz, akşamları yatarken dönüp dönüp okuyoruz.

Peki öyleyse başımızın belası o cehalet sorununu çözmüş sayılır mıyız?

YENİ CEHALET

Durum hiç öyleye benzemiyor. Okuma yazma bilen, eski cehaleti aşmış insanlar öyle şeyler yapıyor ve söylüyorlar ki, bunları kara cahillerden beklemezsiniz.

Öyle anlaşılıyor ki okuma yazmayı bilmek bazı şeyleri değiştirmiyor. Yazılar sökülse de cahillik baki kalabiliyor.

McLuhan’ın dediği gibi, iletişimde araç önemlidir, yazı okuyanla okumayan elbette bir olmaz, bazı şeyler mutlaka değişmiştir. Ama, demek ki, bazı şeyler de değişmemiş ve hatta daha bile ağırlaşmış olabilir.

İş içeriğe gelince sormak zorundayız: Kim yazıyor, kimin adına yazıyor, amacı nedir? Doğruları söylemek midir, göz boyamak mıdır, insanları kandırmak mıdır?

Yeni cehaletin, temel niteliği bilim karşıtlığıdır! Buna bağlı olarak bağnazlıktır. Buna ek olarak, dünyayı komplo teorileriyle açıklamaktır.

Sosyal medya yeni cehaletin bir numaralı propagandisti ve balon patlatıcısıdır! Yeni cahillere bırakılamayacak kadar önemlidir!

Dönüp dönüp okumak yetmiyor, dönüp dönüp düşünmek gerekiyor. Ve sormak: Acaba?

ABSTRACT

Illiteracy was considered the biggest barrier to modernization and development in Turkey for more than 150 years. It was seen as the main source of mass ignorance. Literacy rates rose slowly at first but finally caught up with developed nations at the end of the 20th Century. But a different kind of ignorance has spread around the world. The main ingredients of the new ignorance are anti-science attitudes and bigotry. Reading and writing is not enough. It must be combined with critical thinking.